AFFA yanında Media Komitəsinin elan elədiyi ilk layihə müsabiqəsində “FutbolPress” “İstənilən mövzuda fərdi jurnalist araşdırması” kateqoriyası üzrə "TPL klublarının media və ictimaiyyətlə əlaqələri" mövzusunda qalib elan edilmişdi. Növbəti dəfə eyni istiqamətdə layihənin icrasını davam etdiririk. Mövzumuz TPL-in təşkilatçısı PFL-in PL himni, futbol marketinqinə ümumi baxış və ümumiyyətlə, futbol atributikasıdı.

Frenk Teylor “Peşəkarlar” kitabında (1985) yazır ki, futbol böyük tarixi yol keçib o mərhələyə çatdı ki, bir idman növündən çox gəlir mənbəyi halını aldı. Milyonların sevimli idman növü ədalət prinsiplərindən daha çox maliyyə proseslərinin manevr meydanına çevrildi. İndi məşhur, köklü futbol klubları təkcə nəticələrə və qazanılan kuboklara yox, maliyyə əməliyyatlarına bel bağlamalıydılar ki, TOP-menyuda qala bilsinlər.

Yazarın fikri-proqnozları sonrakı dövrdə özünü daha qabarıq büruzə verdi. “Mançester Yunayted”in ikiminlərin sonlarında 100 milyon büdcə həddini aşması və futbol tarixində rekord qırması, ardınca “Real”ın (Madrid) “Los Galacticos” layihəsi və s. buna misal göstərilə bilər. İspan klubu həmin layihədən sonra təkcə Cənubi-Şərqi Asiyada klub atributlarının satışı ilə mövsümə 50 milyon dollar qazanmışdı.

***                     ***                    ***

Proses daha da genişləndi. Futbol sürətlə marketoloqların ideyalarındakı formanı almaqda davam edirdi...

Bizim futbol dünya proseslərindən xalidirmi?

Müstəqillik dönəmində, ikiminlərin əvvəllərinə qədər ölkə futbolu “pirojki dövrü” kimi səciyyələndirilir. Nə klubların indiki qədər imkanı vardı, nə də müasir futbol proseslərinin əlamətləri görünürdü. Daha sonra dünyaya çıxan Azərbaycan nefti  ölkəni himayəyə götürdüyü kimi, ölkə futbolunu da qanadları altına aldı. Bəs bu, nəyisə dəyişdimi? Müsbətə doğru irəliləyiş oldumu?

İdman yazarı Ceyhun Əliyev mənzərəni belə təsvir edir:

“Qohumluq prinsiplərini əldə bayraq edən klublar, marketoloji araşdırma aparıb, düzgün istiqamət götürə bilməzdilər. Çünki kluba oyuncaq gözüylə baxıldı. Bunun acı nəticəsi kimi, "Xəzər Lənkəran", "Bakı" qismində  milyonçu-klublar süquta uğradı. "Bakı" yeni yarananda Hafiz Məmmədovla görüşüm oldu, məndən klubun menecmentini necə görməyimlə bağlı plan hazırlamağımı xahiş etdi. Təəssüf ki, hər şey kağız üzərində qaldı. Əslində, savadlı futbol menecerləri ilə işbirliyi qurulsaydı, indi nə "Bakı", nə "Xəzər Lənkəran", nə də süquta uğrayan digər klublar tarixin yaddaşına köçərdilər. Bu barədə silsilə yazılar dərc etməyə böyük zərurət var. Ki, heç olmasa, indi yeni addım atanlar analoji uçuruma yuvarlanmasınlar”.

Müasir futbol, daha təfsil olsaq, futbolun müasir siması/mahiyəti marketinqin uğurlu  tətbiqindən asılıdı. Bunun da əsas detallarından biri atributikayla doğru işləməkdi.

Məsələn, bu yaxınlarda “Yuventus”un rebrendinq əməliyyatını götürək. Klub loqosunun minimalist dizaynda hazırlanıb, ictimaiyyətə təqdimatı böyük rezonansa səbəb oldu. Dolayısıyla klub bununla yeni loqo ilə hazırlanmış forma və atributların satışında milyonların əldə olunması üçün bir gediş etdi və bu, necə deyərlər, tutdu...

Azərbaycanda bununçün mühit varmı?

Futbol şərhçisi Emin Abbasov geniş izah elədi::

“Auditoriya toplamaq olar, ancaq həmin auditoriya üzərindən qazanc əldə etmək çox qəliz məsələdi. Hər şeydən əvvəl onu nəzərə almalıyıq ki, əhalinin maddi vəziyyəti futbola artıq xərclər üçün uyğun deyil. Əgər xatırlayırsınızsa, ötən avrokubok mövsümündə “Qarabağ” mərkəzi sektorlara biletin qiymətini 15 manata qədər qaldırmışdı. Hətta klubun başqanı Tahir Gözəl açıqlamasında bunu klubun marketinq siyasəti kimi dəyərləndirmişdi. Amma nə oldu? Həmin sektorlar boşaldı və klub məcbur olub qiymətləri yenə aşağı saldı. Yəni auditoriya hələ gəlir demək deyil. Hər həftə hansısa klubun çempionat oyunlarına 10-15 min azarkeşi stadiona gətirməsi qeyri-mümkün hadisə deyil. Əminəm ki, Gəncənin yaxşı arenası və “Qarabağ”, “Qəbələ” səviyyəsində bir komandası olsaydı, çox rahat şəkildə hər ev oyununa 20 min (bəlkə də çox) auditoriya toplaya bilərdi. Lakin bu auditoriya hər dəfə 10-15 manat verib bilet alarmı? Real deyil! “Qarabağ” və “Qəbələ” ilə başa-baş mübarizə aparan klubun peşəkar idarəçiliklə yanaşı təxminən 10 milyon manat civarında illik büdcəsi olmalıdı. 1 manata bilet satmaqla bu büdcənin ən yaxşı halda 10-15 faizini təşkil eləyə bilərsən. Atributika və s. satışlardan da böyük gəlir əldə etmək mümkün görünmür indiki halda. Qısası, Azərbaycanda belə mühit yoxdur.
Ümumi durğunluq fonunda “Qəbələ”ni digərlərindən fərqləndirmək lazımdır. Hiss olunur ki, nəsə etməyə çalışırlar. Ticarət mərkəzlərində forma satışını təşkil eləyiblər, müxtəlif layihələrin icrasına çalışırlar. Lakin bu reallıqda nəticə ürəkaçan olmayacaq.
Mənim üçün çox maraqlı bir marketinq hadisəsi Portuqaliyada yaşanıb. “Benfika” klubu teleyayımdan gələn 22 milyon avrodan imtina eləyib və fanatları üçün özünün telekanalını yaratmaq qərarına gəlib. Aylıq abunə haqqı 9,90 avro olan telekanalda yalnız “Benfika”nın ev oyunları deyil, ingiltərə çempionatının matçları və digər idman yarışları da göstərilir. Artıq ilk ilindəcə rəqəmlər göz oxşayıb. Yatırım özünü doğruldub (lisenziyanın alınması, texniki avadanlığın icarəsi, digər xərclər) və klub 19 milyon avro təmiz gəlir əldə eləyib.
Dünyada futbolun üç əsas gəlir mənbəyindən ikisi (televeziya və stadion) bizdə işlək vəziyyətdə deyil. Klublar yalnız sponsorların ümidinə qalıblar. Ancaq bu işin içində olanlar bilir ki, sponsorların əksəriyyəti heç də futbola olan sevgilərindən gəlməyiblər bu sahəyə.  Bu durumu dəyişmək olduqca çətin görünür”.

Musiqili antrakt

Ötən məqalələrimizdən birində klubların himn/marşlarına diqqət yetirmişdik. Teymur Əmrahın təhlilində çatışmazlıqları öyrənmişdik.

Bu detalları qabartmağın incə, əslindəysə həlledici təsirini hiss eləmək olur.

Avropada stadion oyunqabağı karnaval rolunu da oynayır. Bizim stadionlarda isə bu, hiss olunmur. Məsələn, oyundan 30 dəq. əvvəl gəlmiş insanlar stadionda səsləndirilən musiqinin aurasında da özünü gümrah, yüksək aurada hiss edə bilər. Stadion tərəfdarın ruhunu oxşayan məkana çevrilir...

Azərbaycanda axsayan bu istiqamətin hərəkətə gətirilməsiyçünsə nə yatırıma, nə geniş marketinq-plana ehtiyacı var. Sadəcə, zövqlü, dünya trendindən xəbərdarın yaradacağı pley-list stadiona gələn kütləni coşdura bilər. 

Necə ki biz, “Qəbələ”nin PAOK səfərində oyunöncəsi musiqilərin insanları əyləndirdiyini görürdük -  “Coldplay”dan “Adventure of a lifetime”ın azarkeşlərə necə adrenalin dalğasını gətirdiyi kimi.

Bizim stadionlarda isə Zülfiyyə Xanbabayevanın “Azərbaycan” mahnısı artıq qulaqları yorub...

Çempionatın marşı da uğurlu deyil.

PFL-in Premyer Liqa üçün marşını mütəxəssis təhlilinə təqdim etdik. Mütəxəssislərin rəyi əsasında, klub marşları içində ən uğurlusunu ifa etmiş (“Xəzər Lənkəran”) Faiq Ağayevdən PL-in marşı haqda fikir bildirməsini istədik. Xalq artistinin fikirləri:

“Bu, marşdan daha çox hansısa pozitiv musiqiyə bənzəyir. Marş və ya himn tipli musiqilərin  öz not kombinasiyası olur və sizin təqdim etdiyiniz musiqi parçasının buna yaxından-uzaqdan aidiyyatı yoxdur.
Ancaq bu musiqinin üzərində bəzi manevrləri etməklə marş halına gətirmək olar. Konservatoriyada (Azərbaycan Milli Konservatoriyası) bunun peşəkarları, mütəxəssislər kifayət qədərdir.
Bu musiqi keçmiş futbol marşının motivləri əsasında hazırlanıb. Ancaq  işin, necə deyərlər, korlanan tərəfi muiqiyə milizmin qatılmasıdır. Marş musiqiləri bunu “sevmir”. Major notlar olsa da, milli musiqi detallarının əlavəsi lap uğurlu alınsa belə, buna yol vermək dünya trendindən, standartlarından kənarlaşmaqdır”.

Futbol insanları özünə ən çox cəzb eləyən hadisədi. Bu hadisənin nəticəsi bizi qane eləməsə də, onun ətrafında qurulacaq uğurlu karnaval aurası insanları stadionlara toplaya bilər. 

Elçin Cəlilov

Məqalə AFFA yanında Media Komitəsinin layihə müsabiqəsi çərçivəsində hazırlanıb