(Sevdikləri ilə ailə qura bilməyənlərə həsr olunur)

Ağ xalatlı laborant qadınlar yük maşınlarının üstündə qurulmuş səyyar laboratoriyada şərabın dərəcəsini ölçürdülər. Onlar öz rollarını çox mahir oynayırdılar. Kənara, tanış adamların üzünə baxmırdılar. Sifətlərində ciddi işgüzar ifadə olurdu. Əslində isə şərab zavodunda yerləşən laboratoriyada, əsl iş yerində onların səslərindən, qəhqəhələrindən qulaq tutulurdu. Şüşə bankada evdən gətirdikləri yeməkləri günorta qızdırıb yeyəndə ağızlarına gələni, məsələn, dünən necə, hansı böyrü üstə yatdıqları haqqında danışırdılar. Qoca işçilərlə, zavodun gözətçisi, montyoru ilə açıq-saçıq zarafatlar edirdilər...
Uşaq idman məktəbinin balaca pəhləvanları bir-birlərini tribunanın qarşısına döşənmiş tatamilərə çırpırdılar. Onların belində banka izləri olurdu. Nədənsə balaca pəhlivanlar bayramdan qabaq xəstələnirdilər. Özfəaliyyət kollektivləri gülməli və kədərli qabiliyyətlərini nümayiş etdirirdilər. Rəqs edənlərin paltarlarından rütubət iyi gəlirdi. Rayon Mədəniyyət evinin müğənniləri mahnı oxuyurdular. Dram teatrının aktyorları müxtəlif tamaşalardan səhnəciklər göstərirdilər. Sovxoz və kolxozların rəhbərləri öz məhsullarını tərifləyirdilər. Mən Məhsul Bayramını belə xatırlayıram. Bu bayram heç bir bayrama bənzəmirdi. Məhsul Bayramı günü bizə evdən pulu 1 may bayramından fərqli olaraq çox həvəssiz verirdilər. Bir məqam da yadıma düşdü, kənddən rayona gəlmiş uşaqlar elə hey dondurma yeyirdilər. Onlar dondurmanı dişləyib yeyirdilər. Mən o vaxt dondurmanı dişləyib yeyə bilmirdim, ancaq yalayırdım. Onların dondurmanı dişləyib yeməsi o vaxtlar mənimçün xeyli maraqlı mənzərə idi...
Axşam biz rayon stadionuna gedirdik. Məhsul bayramının reytinqini qaldırmaq üçün başqa yerdən rayona gəlmiş komandanın yerli komanda ilə oyunu olurdu. Biz bu əhəmiyyətsiz oyuna həyati vacib bir oyun kimi baxırdıq. Oyunu uzun müddət müzakirə edirdik. Həyacan keçirirdik oyun zamanı. Bir vedrə tum çırtlayırdıq. Dişimiz barmaqlarımız qap-qara olurdu. Əyalət onsuz da əyalətdi... Adətən belə oyunlarda hesab çox vaxt heç-heçə başa çatırdı. Qonaq komandanın oyunçuları oyuna yox, kefə gəlirdilər. Yeyib-içib qayıdırdılar. Həyacanlanmaq, danışmaq, qışqırmaq bizim özümüzə qalırdı. Məhsul bayramı günü rayon stadionunda kənardan gəlmiş komandalarla keçirilən oyunlarda nizam-intizam zəif olurdu. Kim harda istəyirdi, dayanırdı. Hərə meydana bir paltarda çıxırdı. Bu, oyundan daha çox, karnavala oxşayırdı. Rayon komandasının oyunçularının çoxunu tanıyırdım. Onlardan biri mənim qarmon müəllimim idi. Biri bizim məktəbdə idman müəllimi, bir başqası avtovağzalda kassir, tamam başqası isə məişət evində dəllək işləyirdi. Özləri üçün boş vaxtlarında futbol oynayırdılar. Adını qoymuşdular futbol komandası.
Həmin gün, əgər yaddaşım məni aldatmırsa, Sumqayıtın "Çinar" komandası rayona qonaq gəlmişdi. Qonaq komandanın heyətində 46 yaşlı bir oyunçu vardı. Bu, dəqiq yadımdadı. Biz hakimi söyürdük. Kişilər dayanmadan siqaret çəkirdilər. Söyüş, məsləhət, qəhqəhə, hədə-qorxu, fit, qışqırıq... Müxtəlif səslər və müxtəlif hisslər bir-birinə qarışmışdı. Mən indi o cür oyuna baxıb ancaq gülə bilərəm. Nə etməli, o vaxt başqa cürə idim. Nə vaxt, harda; əlbəttə ki ciddi söhbətdi. Bəyəm, keçirdiyimiz ən şiddətli iztirablara görə bir müddət keçəndən sonra təəssüf etmirikmi?
Birinci hissənin əvvəlində qonaq komandanın hücuma keçmiş oyunçusu uzaqdan qapımıza tərəf çox güclü bir zərbə vurdu. Qapıçı etika naminə topa sarı tullandı. Topu tuta bilmədi. Top qapının üstündən keçdi. Qapıya girmədi. Amma uzun müddət müzakirə olunan bir hadisə baş verdi. Yuxarıda dediyim kimi, belə oyunlarda nizam-intizam zəif olurdu. Hakimi vecinə alan olmurdu. Qonaq komandanın oyunçusu qapımıza güclü zərbə vuranda qapının arxasında bir adam, əli cibində, avaralanırdı. Bu adam qapının üstündən gələn topu görəndə heyrət doğuracaq bir cəldliklə əllərini cibindən çıxarıb tullanaraq, rəğbət doğuracaq artistliklə topu tutub bağrına basdı. Bəli, bu hadisədən sonra aləm qarışdı. Bütün stadion qışqıraraq rayon komandasının məşqçisindən tələb etməyə başladı ki, əsl qapıçını oyundan çıxarıb, qapının arxasında avaralanan adamı ora qoysun. Bu, cığallıqdan, macərapərəstlikdən, avantüradan, şitlikdən doğan tələb deyildi. Adamlar doğrudan da o adamın əsl qapıçıdan qapını daha yaxşı qoruyacağına inanırdılar. Amma məşqçi adamların tələbini vecinə almadı. Qapının arxasında avaralanan adamı ordan qovdurdu. Həmin oyun ənənəyə uyğun olaraq heç-heçə hesabla başa çatdı. Stadionu tərk edən adamların fikri isə qəti idi. Əgər məşqçi əsl qapıçını çıxarıb qapının arxasında topu tutan adamı ora qoysaydi, iki top buraxmazdıq - hər kəs belə düşünürdü. Məşqçini söyürdülər, lənətləyirdilər. Hətta bəziləri deyirdi ki, bizimkilər oyunu satıb. Mən özüm də onlar kimi düşünürdüm. Əgər məşqçi vaxtında əsl qapıçını çıxarıb naməlum qapıçını qapıya qoysaydı qapımızdan iki top keçməzdi.

* * *

2000-ci il. Bayıl hospitalı. Dezinteriyadan müalicə olunuram. Əsgərlərin çoxu Güzdək və Qalada yerləşən hərbi hissələrdən hospitala gətirilib. Yeri gəlmişkən, o vaxt mənə çox böyük yaxşılıqlar etmiş Aynurə adlı tibb bacısına, polkovnik Alxasova hədsiz təşəkkürümü bildirirəm. Hardan bilmək olar, bəlkə onların yaxınlarından, onları tanıyanlardan kimsə bu yazını oxuyub təşəkkürümü çatdırdı....
Şöbədə müalicə olunanların arasında mənim bir həmyerlim də var idi . Biz axşamtərəfi balaca həyətə çıxanda siqaret çəkə-çəkə söhbət edirdik. Bazarın girəcəyində dilənən lal dilənçini, rayon dəlilərini, "N" küçəsinin dalaşqan uşaqlarını... xatırlayırdıq. Belə söhbətlərin birində biz məhsul bayramlarını xatırladıq. Söhbət hərləndi-fırlandı və biz birdən hər ikimiz rayon komandasının Sumqayıtın "Çinar" komandası ilə oyunu haqqında danışmağa başladıq. Uzun sözün qısası, həmyerlim dedi ki, əgər məşqçi qapının arxasında topu tutan adamı vaxtında qapıya qoysaydı, qapımızdan iki top keçməzdi...